İsrail ile İran arasındaki gizli savaş kripto varlıklar alanına yayıldı

Son günlerde, İran'ın en büyük kripto varlık borsası Nobitex ciddi bir siber saldırıya uğradı. "Sparrow Hunter" olarak kendini tanıtan bir hacker grubu Nobitex'in sistemine sızarak yaklaşık 90 milyon dolarlık varlık çaldı. Bu grup, Nobitex'in İran hükümetine uluslararası yaptırımlardan kaçınmasında ve yasadışı faaliyetleri finanse etmesinde yardım ettiğini iddia ederek, çalınan fonları İran'a karşı mesajlar içeren hesaplara aktardı.

Bu korkunç olay, sadece İran'ın büyük şifreleme varlıkları pazarını ortaya çıkarmakla kalmadı, aynı zamanda bu İslam dini yönetimini uygulayan ülkenin şifreleme endüstrisine derinlemesine katıldığını da gösterdi.

İran'ın Kripto Varlıklar Pazarını Geliştirme Nedenleri

İran'ın kripto varlıklara olan ilgisi, esasen ekonomik ve jeopolitik baskılardan kaynaklanmaktadır. Şiddetli uluslararası yaptırımlarla karşı karşıya kalan İran'ın olağan finansal kanalları kısıtlanmış, uluslararası ticaret ve fon transferleri engellenmiştir. Bu durumda, kripto varlıklar alternatif bir araç olarak görülmektedir.

Ülkenin ekonomik durumu da kripto pazarının gelişimini teşvik etti. İran uzun süredir yüksek enflasyon ve para devalüasyonu baskısıyla karşı karşıya, yerel para birimi riyal sürekli olarak değer kaybediyor. Hisse senedi piyasasındaki dalgalanmalar, birçok kişinin riskten korunmak için kripto varlıklara yatırım yapmasına neden oldu. Sıradan İran halkı için, kripto varlıklar değer koruma ve varlık çeşitlendirme aracı olarak görülüyor, özellikle ekonomik çalkantı dönemlerinde.

Blockchain güvenlik şirketinin analiz raporuna göre, 2022 yılında İran'daki büyük borsalara akan kripto varlıkların toplamı yaklaşık 3 milyar dolar civarında olup, Nobitex yaklaşık %87 pazar payına sahiptir. Bu yerel borsaların tümü, düzenleyici kurumların izni ile faaliyet göstermekte ve kara para aklama ile müşteri tanıma gibi düzenlemelere uymak zorundadır.

Blockchain teknolojisi gelişimi açısından, İran hükümeti son yıllarda bazı düzenlemeler yapmıştır. Daha çok bilinen iki resmi destekli blockchain projesi bulunmaktadır: Kuknos ve Borna. Kuknos ağı, İran'ın dört büyük bankası tarafından ortaklaşa sunulmuş olup, yerel coin'i bankacılık sistemi içindeki hesaplamalar için kullanılmaktadır. Borna platformu ise İran Merkez Bankası ile teknoloji şirketinin iş birliği ile geliştirilmiş olup, finansal kurumlara blockchain destekli uygulama çerçevesi sunmaktadır.

Ayrıca, İran ve Rusya'nın iki ülke ticaretini hesaplamak ve finansal yaptırımlardan kaçınmak için altın destekli bir sınır ötesi stabilcoin piyasaya sürmeyi planladıkları iddia ediliyor. İran Merkez Bankası da kendi merkez bankası dijital para birimi "şifreleme riyali"ni piyasaya sürmeyi araştırıyor.

Zengin enerji kaynaklarının avantajıyla, İran 2018 yılında kripto varlık madenciliğini yasal bir sektör olarak tanıdı. 2021'de İran, dünya genelindeki Bitcoin hash gücünün yaklaşık %4.5'ini oluşturdu ve yıllık olarak 1 milyar dolara yakın Bitcoin üretti, bu da ithalat ticareti ve yaptırım etkilerini azaltmak için kullanıldı. Resmi olarak kripto varlık madencilik tesislerine avantajlı elektrik fiyatları uygulanmaktadır.

Ancak, yüksek enerji sübvansiyonlarının getirdiği elektrik şebekesi yükü ve düzenleyici gereklilikler nedeniyle birçok maden, yer altına geçmeyi veya kuralları aşmayı tercih ediyor. Tahminlere göre, 2024'te İran'ın küresel Bitcoin hash oranındaki payı yaklaşık %3,1'e düşecek.

İran Kripto Varlıklar Politikası'nın Evrimi

İran hükümetinin kripto varlıklara yönelik tutumu, başlangıçta açık olan bir yaklaşımdan giderek sıkılaşan bir trende doğru birçok kez değişiklik göstermiştir.

2018 yılından itibaren, İran dijital para madenciliği endüstrisini resmi olarak yasal bir sektör olarak tanıdı. Hükümet, lisanslı madencilerin verimli ekipman kullanmalarını ve madencilik gelirlerini belirlenen fiyatla Merkez Bankası'na satmalarını, ayrıca ihracat elektrik fiyatına göre elektrik ücretlerini ödemelerini talep etti. Düşük elektrik fiyatları, yurt dışındaki madencileri İran'a yatırım yapmaya ve madencilik yapmaya çekti.

Ancak, bu "enerji ile coin değiştirme" modeli hızla elektrik sıkıntısını artırdı. Mayıs 2021'de nadir görülen bir yaz elektrik kesintisi sonrasında, hükümet tüm kripto varlık madencilik faaliyetlerine dört aylık geçici bir yasak getirdi. Sonrasında her yaz elektrik talep zirvesinde, hükümet bazı madencilik tesislerini kısa süreliğine kapattı, böylece sivil elektrik arzını güvence altına aldı.

Ticaret düzenlemeleri açısından, İran Merkez Bankası 2020 yılında bireylerin yurtiçinde yabancı madencilik dijital para birimleri ile ticaret yapmasını yasakladı. 2022 sonrasında, düzenleyici kurumlar şifreleme reklamları ve madenci satışları üzerindeki kısıtlamaları artırdı. 2024 Aralık'ta, resmi olarak internet üzerinden kripto madencilik makineleri ve ilgili eğitim kurslarının tanıtımını yasakladı ve ana e-ticaret platformlarından ilgili reklam içeriklerini kaldırmalarını talep etti.

2024 yıl sonuna doğru, düzenleyici odak kripto ticaretinin kendisine kayıyor. İran Merkez Bankası, içindeki web sitelerinde kripto varlıklar ile riyal arasındaki dönüşüm işlemlerini engellemeye çalışmak için yeni kurallar yayınladı. 2025 Ocak ayında, tüm yerel borsaların bu kanaldan düzenleme sistemine bağlanmasını talep eden hükümet tarafından belirlenen bir ticaret arayüzü sunuldu; bu, kullanıcı kimlik bilgileri ve fon akışını izlemek için kolaylık sağlıyor.

Şubat 2025'te, İran resmi olarak herhangi bir ortamda ve platformda Kripto Varlıklar reklamı yayınlamayı yasakladığını duyurdu. Haziran ayında Nobitex siber saldırısı meydana geldikten sonra, İran Merkez Bankası şifreleme işlemleri üzerindeki kontrolünü daha da artırdı: Yurt içindeki şifreleme platformlarının yalnızca günlük 10:00 ile 20:00 saatleri arasında faaliyet göstermesine izin vererek denetim verimliliğini artırmayı ve fon çıkışını sınırlamayı hedefledi.

Kripto Varlıklar ve İslam Öğretileri

İslam Cumhuriyeti olarak, İran kripto varlıkların gelişimini teşvik ederken İslam hukukunun kurallarını da göz önünde bulundurmak zorundadır. İslam öğretileri faizi ve kumarı yasaklarken, kripto varlık ticareti aşırı dalgalanma ve spekülatif doğası nedeniyle bazı muhafazakarlar tarafından sorgulanmıştır.

İran'ın en yüksek lideri Hamaney, buna karşı nispeten açık bir tutum sergiliyor. 2021'de, kripto varlıkların alım satımının ve üretiminin "İran İslam Cumhuriyeti'nin yasalarına ve yönetmeliklerine uyması gerektiğini" belirtti ve bunun otomatik olarak İslam öğretileriyle çeliştiği anlamına gelmediğini ifade etti. Ayrıca, din adamlarını kripto varlıklar da dahil olmak üzere toplumsal yeni sorunlar hakkında görüş bildirmeye çağırarak, şeriatın çağın gerekliliklerine uyum sağlamasını istemiştir.

Ancak, farklı din bilimcilerin görüşleri tam olarak一致 değil. Bazı ünlü Şii bilim insanları temkinli bir tutum sergileyerek, Bitcoin gibi şifreleme varlıklarının "birçok belirsizlik" taşıdığını, bu nedenle ticaretlerinin İslam hukuku gerekliliklerine uymadığını savunuyorlar. Diğer bazı dini liderler ise, müminlerin hukukun belirsiz olduğu durumlarda daha kıdemli fıkıh yorumlarına uymalarını talep ediyor.

İran resmi olarak kripto varlıkları açık bir dini yasak olarak görmese de, pratikte ulusal yasaların izin verdiği ve düzenleyici çerçeve dahilinde hareket edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır ve spekülatif aşırılıklardan kaçınılması gerektiğini belirtmektedir. Bu tutum, belirli bir ölçüde İslam öğretileri ile modern ekonomik uygulamalar arasındaki çelişkiyi dengelemektedir.

Çoklu ekonomik belirsizlik faktörleri altında, kripto varlıklar hala büyük bir genç İranlı ve teknoloji çalışanı kitlesinin dikkatini çekiyor. Bilgi teknolojisinin gelişimi, akıllı telefonların yaygınlaşması ve İran'ın dış iletişimi giderek açılırken, sıradan insanların dijital para ticaretine katılım eşiği düşüyor.

Ancak, kripto piyasasına katılmak aynı zamanda risklerle birlikte gelir. İran'daki düşük şifreleme bilgisi, suçlular için bir tuzak oluşturmuştur: dolandırıcılık vakaları artarak devam ediyor, birçok yatırımcı körü körüne peşinden gittiği için büyük kayıplar yaşıyor. Kara piyasadaki anonim işlemler de düzenleyiciler için zorluklar yaratıyor. Ayrıca, piyasa dalgalı ve olgun bir yasal koruma eksikliği, bazı İran ailelerinin bu tür varlıklara temkinli yaklaşmasına neden oluyor.

Genel olarak, şifreleme varlıklarının İran'da giderek daha fazla kabul görmesine rağmen, bunların yasallığı, güvenliği ve etikliği etrafındaki tartışmalar devam ediyor. Bugün, İran hükümetinin internet erişimini büyük ölçüde kısıtladığı ve birçok bölgede internet kesintilerinin yaşandığı bir ortamda, sıradan insanlar için savaş ve ulusun varlığına dair gerçek zorlukların yanı sıra, kripto pazarının gelişim perspektifi belki de artık bir ilgi odağı olmaktan çıkmıştır.