CEX ve DEX'in Sözleşme Algoritması Savaşı: Hyperliquid, Binance, OKX

2025 yılının Mart ayında, JELLYJELLY kontratı bir merkeziyetsiz ticaret platformunda bir piyasa çalkantısına yol açtı. Kısa süre içinde, bu kontratın fiyatı %429 oranında fırladı ve büyük ölçekli bir tasfiye tetiklenmek üzereydi. Eğer tasfiye gerçekleşirse, kısa pozisyonlar zincir üzerindeki likidite kasasına aktarılacak ve on milyonlarca dolar seviyesinde dalgalı kayıplara neden olacaktı. Zincir üzerindeki pozisyonlar tehlikeye girdi, kripto topluluğunda bir kargaşa başladı. Aynı zamanda, bir büyük merkeziyetsiz borsa nadir bir şekilde "gece boyunca" JELLYJELLY'nin sürekli sözleşme ticaretini başlattı ve durum daha da gerginleşti.

Tam kriz patlak vermek üzereyken, merkeziyetsiz platformun doğrulayıcıları acil oylama yaparak işlemleri zorla askıya aldı, pozisyonları kapattı ve işlemleri dondurdu. Bu olay sadece kripto topluluğunun sıcak tartışma konusu haline gelmekle kalmadı, aynı zamanda "merkeziyetsiz" borsa hakkında soru işaretleri de yarattı.

Bu olay, merkeziyetsiz ticaret platformlarında fiyatın neye göre belirlendiği ve riskin kimin tarafından üstlenildiği gibi temel bir sorunu ortaya koyuyor. Algoritma gerçekten tarafsız mı?

Bu makalede JELLYJELLY olayı örnek alınarak, üç büyük platformun sürekli sözleşmelerin temel mekanizması - endeks fiyatı, işaret fiyatı, finansman oranı - üzerindeki algoritma farklılıkları incelenecek ve bunların arkasındaki finansal anlayış ile risk aktarım mekanizmaları derinlemesine analiz edilecektir. Farklı algoritmaların nasıl ticaret tarzlarını şekillendirdiğini, farklı türdeki yatırımcıların nasıl hizmet aldığını ve yatırımcıların fırtına sırasında hayatta kalma yeteneklerini nasıl belirlediğini göreceğiz.

Bu sadece bir sözleşme teknolojisi analizi değil, aynı zamanda piyasa düzeni tasarımı hakkında bir felsefi mücadeledir.

Sürekli Sözleşme Ticaretine Genel Bakış

Sürekli sözleşme ticareti esas olarak üç ana unsurdan oluşur:

1. Endeks fiyatı: Spot piyasa fiyat değişimlerini takip eder, teorik bir referans olarak.

2. İşaret fiyatı: gerçekleşmemiş kar/zararın hesaplanması, tasfiye tetikleme gibi kritik olaylar için belirleyici fiyat.

3. Fonlama oranı: Spot ve vadeli piyasa arasındaki ekonomik mekanizma, vadeli fiyatların spot fiyatlara geri dönmesini yönlendirir.

Üç Büyük Platformun Algoritma Karşılaştırması

Endeks Fiyatı/Oracle Fiyatı

Belirli bir merkeziyetsiz platform, fiyatları oracle kullanarak, doğrulayıcı düğümler tarafından bağımsız bir şekilde inşa edilmektedir; aşırı dalgalanmalara karşı dayanıklı olmak için ağırlıklı medyan yöntemi kullanılmakta, güncelleme sıklığı ise her 3 saniyedir. Bu yöntem manipülasyona karşı daha dayanıklıdır, ancak güncelleme hızı görece daha yavaştır.

İşaret Fiyatı

Bir büyük merkezi borsa için işaret fiyatı algoritması, "fiyat düzleştirme" ve "piyasa derinliği yansıması" ilkelerine dayanmaktadır. Formülü, sözleşme piyasasındaki alım satım fiyatının ortalaması, işlem fiyatı ve darbe fiyatının medyanını birleştirir ve fiyat değişimlerinin düz ve dirençli olmasını sağlamak için EMA ile işlenir.

Başka bir merkezi borsa, yalnızca piyasa alım/satım fiyatlarının ortalamasını referans fiyat kaynağı olarak kullanarak daha agresif bir yaklaşım benimsemiştir. Bu algoritma, küçük işlemlere son derece hassastır ve ciddi dalgalanmalara yol açma eğilimindedir.

Merkeziyetsiz platformun referans fiyat yapısı, yukarıda belirtilen iki yöntemi birleştirir ve birden fazla fiyat kaynağını entegre eder: Oracle fiyatı ile sözleşmedeki fiyat farkının EMA'sı, platformun kendi alım-satım fiyatları ile son işlem fiyatının medyanı ve birçok merkezi borsa tarafından sağlanan sürekli fiyatların ağırlıklı medyanı.

Fonlama Oranı

Merkeziyetsiz platform, finansman oranı algoritmasında bir prim endeksi tanıttı, her 5 saniyede bir örnek alıyor ve saatteki ortalama değere göre hesaplıyor, ani dalgalanmaları önlemek için. Fiyat geri dönüş hızını telafi etmek için, bu platform saatte %4'e kadar olan aşırı finansman oranı belirledi ve fiyat geri dönüşünü hızlandırmak için her saatte 1/8 oranında tahsilat yapıyor.

Büyük bir merkezi borsa için fon oranı, genellikle 8 saat olan uzun bir sıklıkla hesaplanan uzlaşma döngüsüne, emir defteri derinliği ve borçlanma oranlarının hesaplanmasına dayanır ve kurumsal yatırımcılara ve orta-uzun vadeli traderlara istikrarlı bir fon maliyeti beklentisi sunmayı amaçlar.

Diğer bir merkezi borsa için fonlama oranı algoritması oldukça basittir, alım satım derinliğindeki birinci alım ve birinci satım fiyatlarının sapmalarına dayanarak hesaplanır, uzlaşma süresi daha uzundur ancak dalgalanma oldukça fazladır.

Farklı Platformların Ticaret Felsefesi

Büyük bir merkezi borsa: Sistem rasyonel tasarımcıları

Bu platformun tasarımı "kurumsallaşma, ılımlılaşma" yönündedir, temel felsefesi "pazarın öngörülebilir olmasını sağlamak"tır. Bu, nicel finans okulu ve etkili pazar hipotezi ile yüksek derecede uyumludur, pazarın genel olarak rasyonel olduğunu varsaymakta ve istatistiksel modelleme ile yönetilebileceğini öne sürmektedir.

Diğer merkezi borsa: Ticaret içgüdüsü tasarımı

Bu platformun strateji tasarımı "hızlı, sert, kesin" ilkesine yakındır; felsefesi ise "piyasa, insan doğasının bir yansımasıdır". Bu, davranışsal finans mantığıyla tutarlıdır; piyasanın irrasyonel olduğunu, yatırımcıların duygusal olduğunu kabul eder; gerçekten zeki kişiler, sert dalgalanmalar içinde oyun alanı arayanlardır.

Merkeziyetsiz platform: Zincir üzerindeki yapısalcıların tasarımı

Bu platform, yeni bir finansal paradigma yaratmayı amaçlıyor: merkeziyetsiz yönetim + programlanabilir fiyat mekanizması. Felsefesi şudur: algoritmalar piyasayı tahmin etmek için değil, düzeni belirlemek içindir. Bu platform, blok zincirinde çalışan bir finansal protokole daha çok benziyor, fiyatlar doğrulayıcı düğümler tarafından konsensüs ile belirleniyor, pozisyon tasfiyesi likidite hazinesi ile destekleniyor, tüm işlem verileri zincir üzerinde halka açık olarak kayıt altına alınıyor.

Sonuç

Fiyat, ticaretin dışavurumudur; algoritma ise ticaretin düzenidir. Farklı platformlar, görünmeyen bir pazara nasıl güvenileceği sorusuna farklı şekillerde yanıt vermeye çalışıyor. Bazı sistemler "istikrarı" referans almayı seçerken, bazıları "dalgalanmayı" referans almayı seçiyor, diğerleri ise her şeyi zincir üzerindeki sözleşmelere yazmaya çalışıyor.

Ancak, piyasa aşırı durumdayken, algoritmalar devre dışı kalabilir ve insan faktörünün devreye girmesi gerekir. JELLYJELLY olayı, en merkeziyetsiz sistemlerin bile krizleri yönetmek için geçici bir "merkezi banka"ya ihtiyaç duyabileceğini göstermektedir.

Gelecekteki finans dünyasında, algoritmalar etkisini genişletmeye devam edecek. Ancak şunu kabul etmeliyiz ki, koda yazılan her mantığın arkasında bir değer yargısı bulunmaktadır. İster özgürlük, adalet ya da şeffaflık peşinde olsun, tüccarların nihayetinde aradığı şey bir düzen yanılsaması olabilir.

Pazar karşısında her zaman saygılı olalım.